Tri Đông tri tây: chưa ngà y nà o không design

Communication Designer Nguyễn Tri PhÆ°Æ¡ng Đông trả lời PV của tạp chí Thiết kế & Mỹ thuật - Art & Design của Trường Đại học Văn Lang TP.HCM, số 06/2014:

 

 

Tri Đông tri tây: chưa ngày nào không design

 Gặp lại Họa sỹ Nguyễn Tri PhÆ°Æ¡ng Đông, người thường được nhắc đến trong lÄ©nh vá»±c thiết kế đồ họa tại Việt Nam, trong dịp thá»±c hiện các dá»± án thiết kế truyền thông, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với anh xung quanh nghề nghiệp và những quan điểm về thiết kế, thẩm mỹ ứng dụng tại Việt Nam và Mỹ, nÆ¡i anh đang sinh sống.

______________________________________________ 

Là người đam mê thiết kế, anh vẫn trực tiếp làm công việc này khi đến Mỹ hay đã chuyển hướng sang kinh doanh hoặc tư vấn?

Tôi tiếp tục với công việc quen thuộc, là thiết kế trình bày một tạp chí văn hóa Việt - Mỹ, một tạp chí giải trí địa phương, sau đó là làm đồ họa 2D, 3D cho hai đài truyền hình ở thành phố Houston , tiểu bang Texas . Tôi còn làm thiết kế từ xa (remote design) cho một công ty ở bắc Mỹ, tư vấn thiết kế cho một vài công ty ở Việt Nam, và đào tạo kỹ năng thiết kế qua online cho sinh viên. Nghĩa là chưa một ngày nào không làm design, đến hôm nay. (cười)

Là người không trưởng thành, hay tốt nghiệp tại nơi này, và đã qua thời thanh niên, nên so với nhiều người, cũng như tương quan áp lực công việc, như thế là tôi đã may mắn.

 

Người ta nói nước Mỹ là nơi không bao giờ thiếu cơ hội cho những người trẻ, giàu sáng tạo, nhiều tham vọng và dám thực hiện những tham vọng đó, nhưng cũng là nơi chuyên nghiệp để đốt bỏ những ý tưởng sáng tạo bay bổng. Trong lĩnh vực thiết kế, anh thấy điều đó có đúng?

Thiết kế, với nhiều lĩnh vực, từ lâu đã trở thành một ngành công nghiệp sáng tạo phát triển quan trọng. Là nơi có thị trường quảng cáo và tiếp thị phát triển hàng đầu, dân trí văn minh, văn hóa tiêu dùng cao, tính chuyên nghiệp mạnh mẽ, nên việc làm nghề thiết kế tại đây, cùng với các thị trường như Đức, Nhật, tôi tin rằng nó là một vài môi trường nghề nghiệp mẫu mực.

Thực dụng, tổ chức công việc rõ tính mục đích và hiệu quả, biên tập các yếu tố thiết kế chặt chẽ, là các bài học tôi vẫn tâm đắc cho đến giờ. Làm cái gì phải ra cái nấy. Các ý tưởng khác biệt, tạo cảm xúc, đem lại chức năng mới, hay hoàn thiện tinh vi dịch vụ đang có, luôn được chào đón. Ý tưởng hay, luôn phải là ý tưởng đi vào được đời sống qua khai thác thương mại. Nếu ý tưởng chỉ là phác thả bay bổng mà thôi, thì hoặc là thể nghiệm cá nhân, hoặc là Designer không có lý do để tồn tại. Điều đó giờ đây không chỉ đúng ở Mỹ. Nên ai cũng phải cố gắng, mỗi một giờ.

 

Khi còn ở trong nước anh đã gắn bó rất sôi nổi trong các hoạt động đào tạo thiết kế, nhưng lại khá kín tiếng khi đã qua Texas ?

Như các NTK ở đây, tôi từng đi làm công (Design in House, Remote Design), làm riêng (Freelance Design) và tham gia sinh hoạt hiệp hội nghề nghiệp.

Hoạt động đào tạo thiết kế chỉ diễn ra trên mạng internet thông qua Tri Đông Design Chat dành cho sinh viên và những ai quan tâm đến kỹ năng thiết kế và sáng tạo, hay cho vài công ty VN cần huấn luyện nội bộ. Hoạt động đào tạo, tư vấn nghề nghiệp chuyên sâu cho lớp, nhóm nhỏ, cá nhân, hay làm thương hiệu cho công ty, thông tin mang tính nội bộ, vì tương tác hẹp, nên việc chia sẻ thông tin, tất nhiên là không public theo kiểu mạng xã hội thường thấy. Vì vậy cách ồn ào cũng khác.

Tôi luôn ấn tượng với giáo dục thiết kế ở đây - tổ chức đào tạo rộng và sâu, các ngành học mới luôn được cập nhật, đón đầu sự phát triển, cạnh tranh thực chất trong sáng tạo. Trật tự nghề nghiệp này cho thấy sự phát triển này đã từ rất lâu rồi. Nhà trường xem sinh viên đích thực là chủ thể, là trung tâm để phục vụ, để phát triển xoay quanh họ một cách đúng nghĩa. Các kỹ thuật, phương tiện, dịch vụ mà tôi được thấy tận mắt, khiến cơ hội chứng tỏ mình của từng người là công bằng và rộng mở.

Đôi khi, tôi tin rằng, ai được học trong các môi trường như thế, sẽ không có lý do gì mà lại học không giỏi được.

 

Được biết thời gian qua anh về nước tham gia vào hoạt động thiết kế không chỉ một lần. Anh có nhận xét gì về thị trường thiết kế nói chung và thiết kế truyền thông nói riêng so với vài năm trước?

Do chưa có dịp đi lại hay gặp gỡ nhiều, nên hiểu biết của tôi hẳn chưa xác đáng. Nhưng so với cách nay 3 năm (lần về VN trước đây), tôi nhận thấy:

Về thị trường thiết kế, do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế, sự khu biệt doanh nghiệp lớn/bé là rõ ràng, nên quảng cáo và thiết kế tiếp thị biến chuyển mạnh về hình thái phát triển. Các thương hiệu biết quan tâm vào truyền thông hơn trước, bằng nhiều cách, từ PR báo chí, tạp chí, đầu tư hay cổ phần kênh truyền hình. Truyền thông thương mại gia tăng nhanh, khiến ‘món ăn tinh thần’ đa dạng, phong phú cũng như hỗn tạp hơn trước. Nhiều thương hiệu tiết kiệm chi phí bằng cách trực tiếp làm quảng cáo qua khuyến mãi, trao đổi quà tặng. Tiếp thị qua mạng có vai trò tích cực hơn trước. Một bộ phận thị dân trung lưu có đời sống khá hơn, khiến nhu cầu làm đẹp qua chăm sóc sắc đẹp, thời trang, bài trí nhà cửa, không gian sống, không gian nhà hàng, quán cà phê… bắt mắt hơn trước rất rõ.

Đó là kết quả của cuộc chuyển mình phong phú của cái đẹp ứng dụng vào thực tiễn đô thị. Vì gắn bó trực tiếp với thương mại, những cái đẹp, cái mới cấp kỳ này còn cần thời gian chứng tỏ (ngoại trừ khá nhiều những cái đẹp quen thuộc cóp nhặt từ khắp nơi, và còn lộ dấu, đang được thừa nhận như sự tiến triển không bàn cãi). Nhiều công ty thiết kế tồn tại như sống sót lâu ngày bởi các việc ngắn hạn, hơn là phát triển theo định vị, dự án dài hơi.

Kỹ thuật nghề design ứng dụng đã ở mức cạnh tranh, và mang tính khẳng định, cho dù Design của chúng ta vẫn chưa nhiều đặc trưng để được biết đến từ bên ngoài. Đáng tiếc hơn, do ảnh hưởng từ suy thoái kinh tế, thêm một lần làm MTUD của chúng ta chậm nhịp phát triển.

 

Về việc đào tạo các thiết kế, anh có nhận thấy khác biệt gì so với trước?

Về thị trường giáo dục thiết kế, sau làn sóng một số bạn trẻ thành công ban đầu, với nhiếp ảnh, vẽ minh họa, thời trang với sự tiếp sức của truyền thông mạng xã hội, nguồn cảm hứng của người trẻ được khích lệ như phong trào. Lượng người theo đuổi nghề thiết kế gia tăng, khiến các cơ sở đào tạo design của các trường/ trung tâm liên kết được mùa với thương mại hóa giáo dục thiết kế, nhất là đồ họa truyền thông, thời trang, nhiếp ảnh. Khoa design của một số trường Đại học ít nhiều cũng trong vòng ảnh hưởng này. Mặt được, là nhận thức chung của xã hội, của khách hàng có lợi hơn cho người hành nghề - hầu như designer đều có việc để làm, một số designer đã mau có được giọng điệu nghề nghiệp riêng. Mặt chưa được, là nhiều nơi đào tạo hay mở ngành mới còn non, nông, hay nóng vội. Một vài giáo trình, cách làm của GV trẻ thiếu trách nhiệm khi xem SV như dạng thức thể nghiệm ý chí cá nhân. Mà GV thì đã trẻ hơn trước.

Nhìn chung, thị trường thiết kế đã đòi hỏi cao hơn về chất lượng, trong khi sự chuyển biến về chất lượng trong đào tạo thiết kế chưa thực ấn tượng và tương xứng.

Đáng chú ý, sau 2 năm được theo đuổi, Illustration (dạng vẽ minh họa) hiện đang nhường chỗ cho làn sóng mới - những người trẻ ảnh hưởng từ đôi ba tạp chí của công nghệ giải trí, đã đổ xô tìm và ra ngoài theo học về visual art. Đây có thể là tín hiệu hợp thời cho các bạn trẻ yêu design ở TP.HCM?

 

Anh có nhắc đến “giảng viên trẻ hơn trước” theo nghĩa “chưa được”?

Tôi luôn ủng hộ hết mình cho mọi sự trẻ trung của ý tưởng và quan niệm sáng tạo, nhất là của người trẻ tuổi. Tuy vậy cần có cái nhìn thực chất và trách nhiệm trong đào tạo. Một nhà thiết kế (NTK) giỏi có thể không trở thành một giảng viên (GV) giỏi, nhưng một GV giỏi chắc chắn phải là một người giỏi nghề. Năng lực khái quát, tổng hợp, lý thuyết hóa, phân tích một vấn đề sẽ phát huy hiệu quả cùng trải nghiệm nghề nghiệp, và chỉ vì thế GV mới có được sự phong phú trong lý giải, phân tích bài học, tinh tế trong sửa bài đồ án từ đơn giản đến phức tạp cho sv. GV trở nên giỏi trong quá trình giảng dạy luôn được chờ đợi. Nhưng đáng chờ đợi hơn cả với mỹ thuật ứng dụng không phải là lý thuyết, là các GV “chay” như vậy. GV trưởng thành từ cựu sinh viên có được trải nghiệm gì về nghề nghiệp để chia sẻ, là điều rất khó khẳng định. Có thể nhiều nơi cần số lượng GV hơn chất lượng của họ chăng?

May thay, tại trường ĐH Văn Lang, tôi chưa thấy GV trẻ theo kiểu trẻ của nhiều trường khác.

 

 

Vừa rồi anh có nói chuyện chuyên đề “Why Design” với sinh viên MTCN trường ĐH Văn Lang. Buổi mạn đàm ấy có tạo cho anh những ấn tượng khác biệt về cách nhìn sinh viên thời anh còn giảng dạy?

Trong ba, bốn năm qua - khoảng thời gian một thanh niên sống chưa hết đời SV của mình - truyền thông và mạng xã hội đã bùng nổ ghê gớm trong phát triển. Việc này khiến một thanh niên có được tự tin hơn trước, và là một SV design thì đã biết khẳng định mình như một nhu cầu. Bằng trải nghiệm sống và văn hóa cá nhân, bạn nào cũng gánh chịu áp lực của việc thay đổi và tiến bộ, nhưng do chưa đuợc chuẩn bị đủ từ phổ thông, nên các kỹ năng tư duy độc lập, phản biện được pha trộn sai ‘màu’ với cái ‘tôi’ nghệ sĩ, khiến nhiều bạn mất nhiều thời giờ ưu tư về phương pháp sống, học, sáng tạo, sáng tác của mình. Hoặc là khá vô hướng. Nhiều bạn không hề biết rằng Designer không phải là một nghệ sĩ thuần túy.

Ví dụ như trông chờ ý tưởng từ Google khi lướt web tìm hình ảnh, hoặc xem nhẹ nguyên lý của nghệ thuật chữ, hay tôn vinh hiệu ứng ‘như thật’ trong 3D,… đều là các cách cực đoan, lạm dụng, hay thiếu thỏa đáng trong tổng thể thiết kế - lỗi phổ biến của SV các nơi. Cần có các chuyên đề, workshop, hay môn học về kỹ năng thiết kế chung, cũng như cho chuyên ngành riêng.

Dù sao, được đi trong sân trường, giảng đường, ngồi trong hội trường, hay studio của ĐH Văn Lang và khoa MTCN, tôi đã luôn xúc động khi có được các khoảnh khắc sống cùng các bạn SV. Họ trẻ trung, khỏe khoắn trong thẩm mỹ, ngang nhiên trong sáng tạo, và giàu màu sắc và mau cập nhật hơn xưa.

 

Anh có thể cho biết cụ thể hơn về những dự án đã thực hiện? Với đối tác, các chuyến trở về này có chi phí đáng kể như lời đồn?

- (cười) Với tôi, được tham gia vào các hoạt động thiết kế nói chung hay thiết kế truyền thông nói riêng ở trong nước luôn là niềm vui của sự trở về. Còn khi xem xét yếu tố thị trường nghề nghiệp, tôi cũng vui vẻ cạnh tranh. Thực tế thì dự án nào cũng được thực hiện với một chi phí hợp lý trong toan tính có hiểu biết. Đó chính là thực chất.

Tôi vừa hoàn thành layout/design cuốn guide book du lịch Saigon zoom in, cuốn đầu tiên trong serie của VVTG (Vietnam Visual Travel Guide) năm 2014, còn năm rồi, đã hoàn tất hai dự án thiết kế truyền thông khác. Vào cuối tháng 9/2013, tôi đào tạo ngắn ngày về đồ họa truyền hình cho phòng thiết kế và kỹ xảo, Đài truyền hình Vĩnh Long, một đài khu vực có lượng người xem đông nhất ĐBSCL. Đây là đài có một số chương trình phim có chỉ số rating vào cuối buổi chiều cao nhất VN. Tôi phổ biến nguyên lý thiết kế đồ họa 2D, 3D, nghiệp vụ chữ. Các học viên tại đây liên tục làm các bài tập ý tưởng, phác thảo nhanh, thiết kế tiêu đề, hình hiệu, bảng chữ, sau cùng là vận dụng vào việc làm trực tiếp lên sóng truyền hình.

Tháng 11, tôi trở về theo dự án tái cấu trúc một tạp chí tại TP.HCM, nâng cấp hình ảnh qua nội dung, cùng thiết kế, trình bày. Nay đã hoàn tất. Có một điều khá thú vị là tiết mục thời trang đặc sắc trong đêm truyền thống “Hòa sắc” của khoa đã được giới thiệu trang trọng với 12 trang trong ấn phẩm này. Áo dài cách điệu, với các thiết kế, người mẫu thể hiện đều là SV, việc chụp và dàn dựng thực hiện ngay tại studio của khoa MTCN Văn Lang. Qua truyền thông, bài học nay trở thành tác phẩm, là ví dụ mới nhất cho tính ứng dụng của thiết kế và đào tạo tại khoa.

Việc bên lề, tranh thủ các lúc rảnh ngắn ngủi, tôi đã kịp dự đêm truyền thống của khoa design trường STU, bình bài đồ họa bên trường Hoa Sen, gặp gỡ hai nhóm SV Kiến trúc, viết hai bài báo về đồ án tốt nghiệp, tham dự đêm “Hòa sắc”, và trò chuyện chuyên đề “Why Design” với SV khoa MTCN trường Văn Lang.

 

Có người nói, anh sẽ không “Tri Tây” mãi, mà sẽ trở về làm “Tri Đông” như đã từng. Anh có bình luận gì về ý này?

Xin cảm ơn hình ảnh ví von này!

Mỗi ngày, tôi đều cố làm mới cách nhìn ‘đông’ vào design ‘tây’ , hay ‘tây’ vào design ‘đông’ của mình. Điều đó khiến người Mỹ còn thuê tôi design, cũng như vẫn có cơ hội trở về làm việc tại nơi tôi đã trưởng thành như thời gian qua.

Nếu chÆ°a phải là thường xuyên, thì tôi mong mình cÅ©ng có dịp lên lớp, hay sá»­a bài đồ án cho SV, ví dụ nhÆ° SV của khoa MTCN trường Văn Lang, ví dụ vậy. 

Xin cảm ơn anh về cuộc trò chuyện cởi mở này.